Қазақстан Халық партиясының дөңгелек үстелі: адвокаттар мамандықтың негізгі проблемалық мәселелерін көтерді
Қазақстан Халық партиясы ҚР Мәжілісінің "Қазақстан Халық партиясы" депутаттық фракциясымен бірлесіп онлайн режимінде "Адвокаттар мен Заң консультанттарының қызметін құқықтық реттеудің ерекшеліктері және олардың заң көмегін көрсету жүйесіндегі рөлі: бүгіні мен келешегі" тақырыбында дөңгелек үстел ұйымдастырды.
Дөңгелек үстел жұмысына адвокаттар, ҚР Парламентінің депутаттары, мемлекеттік органдардың өкілдері және заң қоғамдастығының өкілдері қатысты. Жиынға Қазақстан адвокатурасынан 50-ге жуық адвокат қатысты.
Іс-шараны аша отырып, Қазақстан Халық партиясының Төрағасы Ермұхамет Ертісбаев адвокаттық қызмет және заң көмегі саласындағы заңнаманы одан әрі жетілдірудің маңыздылығын атап өтіп, қатысушыларға осы тақырып бойынша ең проблемалық мәселелерді белгілеу және талқылау туралы өтініш жасады.
Онлайн-кездесу барысында адвокаттар Лейла Рамазанова, Гүлнар Сүлейменова, Рэна Керимова және Рашид Евниев өз сөздерінде адвокат мәртебесіне, ведомстволық органдардың адвокаттық қызметке араласуына қатысты және өзге де бірқатар өзекті проблемалық мәселелерді атап өтті. Сондай-ақ Рашид Евниев адвокатураны дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру шеңберіндегі адвокаттық қызметке кепілдік беру проблемасын ерекше атап өтті.
Қазақстан Халық партиясы фракциясының мүшесі және Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті Магеррам Магеррамовтың бастамасы бойынша дөңгелек үстелде айтылған барлық ұсыныстар ағымдағы жылдың күзіне дейін адвокаттар мен Заң консультанттарының қызметі туралы бастамашыл заң жобасына енгізілетін болады. Сондай-ақ, аталған проблемалармен Мемлекет басшысына ашық үндеу дайындау жоспарлануда.
Дөңгелек үстелге қатысушылар адвокаттық қызметтің тұжырымдамалық мәселелерін ерекше атап өтті, олар РАА төрағасының орынбасары Игорь Вранчевтің баяндамасында көтерілді.
РАА төрағасының орынбасары Игорь Вранчевтің көтерген мәселелері:
"Қайырлы күн, құрметті әріптестер, дөңгелек үстелге қатысушылар!
Бүгінгі талқылау тақырыбы әрдайым өзекті болды, бірақ адвокаттардан басқа, өкінішке орай, оны бұрын ешкім көтерген жоқ. Айта кету керек, адвокаттың іс жүргізу мәртебесін арттыру құқықтық мемлекет құрудың міндетті шарты болып табылады.
Адвокаттарға Қазақстан Республикасының заңнамасында белгілі бір өкілеттіктер, кепілдіктер және тиісті құқықтық мәртебе беріледі. Алайда, іс жүзінде олардың кейбіреулері нақты құқықтық механизмдермен қолдау таппайды, ал кейбіреулері мүлдем еленбейді.
Ағымдағы жылдың 18 сәуірінде РАА Төралқасы "Қазақстандық адвокатураны дамытудың 2022-2025 жылдарға арналған Тұжырымдамасын" бекітті. Онда сот ісін жүргізудің әртүрлі сатыларында туындайтын проблемалық мәселелер, сондай-ақ оларды шешу жолдары жеке көрініс табады, олар ұйымдастырушылық-құқықтық шаралар кешенін қабылдауды талап етеді.
Мәселен, адвокаттың процестік мәртебесін арттыру бөлігінде адвокаттардың құқық қорғау органдарының әкімшілік үй-жайларына еркін кіру құқығын, адвокаттың құқық қорғау және мемлекеттік органдардың ғимараттары мен үй-жайларында компьютерлерді, смартфондарды және өзге де техникалық құралдарды кедергісіз пайдалану құқығын қамтамасыз ету, адвокаттың өз клиентіне кез келген уақытта еркін кіру құқығын регламенттеу, құқық қорғау органдарының адвокаттың құқық қорғау органдарына қатысуын қамтамасыз ету жөніндегі міндетін қорғалушының құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын барлық тергеу және өзге де іс-шаралар, сондай-ақ оларды жүргізу туралы күні бұрын хабардар ету жөніндегі міндеттің күшін жою, жария етпеу туралы қолхатқа ауыстыра отырып, адвокатқа мемлекеттік құпияларға рұқсат беруге арнайы рұқсат алу қажеттілігін жою, адвокатқа таныстыруға ұсынылатын қылмыстық істің қолданыстағы процестік құжаттары мен материалдарының тізбесін кеңейту, адвокатқа қабылданған процестік шешімдер және жүргізілетін процестік әрекеттер туралы бір мезгілде тыйым салуды енгізе отырып, хабардар ету мерзімдерін белгілеу сотта қорғауға белгіленген тәртіппен берілмеген кез келген дәлелдемелерді пайдалану.
Адвокатқа кәсіби қызметті жүзеге асыру үшін қажетті заңмен қорғалатын құпияға құқық бере отырып, адвокаттық қызметтің құқықтары мен кепілдіктерінің толыққанды іске асырылуын қамтамасыз ету, сұрау салу жіберілген кезде адвокаттың үшінші тұлғаларға қатысты мәліметтерді ұсынуды талап ету құқығын бекіту, егер бұл мәліметтер клиентке заң көмегін көрсету үшін қажет болса, мұндай мәліметтерді беруден бас тарту тек осы Заңда белгіленген жағдайларда ғана мүмкін болатындығын егер көрсетілген мәліметтер мемлекеттік құпияға жататын не қамтылған болса, мемлекеттік және құқық қорғау органдарының адвокаттың сұрауына жазбаша жауап беру міндетін бекіту, сонымен бірге осы органдардың лауазымды тұлғаларының оны сақтамағаны үшін әкімшілік жауапкершілігін белгілеу, адвокаттардың қызметіне кедергі келтіргені үшін жауапкершілік туралы нормаларды қайта қарау, атап айтқанда, мұндай жауапкершілік туындайтын нақты әрекеттерді тізімдеу. Басқа да бірқатар кепілдіктер, соның ішінде адвокаттың сот сараптамасын жүргізуге және сараптама тікелей орган тағайындаған жағдайда да материалдарды ұсынуға құқығы бар.
Адвокаттық қызметті жүзеге асыру кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету құқығын қамтамасыз ету, адвокаттың, оның отбасы мүшелерінің өмірін, денсаулығын, ар-намысы мен қадір-қасиетін мемлекеттің қорғауына кепілдік беру, адвокат ұсталған жағдайда адвокаттар алқасын міндетті түрде хабардар ету, адвокат үй-жайына кіруге тыйым салу, қарап-тексеру, тінту, адвокаттың заттары мен құжаттарын алып қою, адвокаттық қызметпен айналысуға кепілдік беру арқылы адвокаттық қызметтің кепілдіктерін кеңейту және жарыспалылықты адвокатты тінту кезінде адвокатура өкілінің міндетті түрде қатысуы. Адвокаттардың кәсіби қызметіне байланысты олардың азаматтық және экономикалық құқықтарын шектеуге тыйым салуды енгізу.
Сонымен қатар, адвокатураның институционалды тәуелсіздігі мен адвокаттардың тәуелсіздігінсіз адвокаттың іс жүргізу мәртебесін көтеру мүмкін емес екенін атап өткен жөн.
Мәселен, адвокатураның тәуелсіздігі мыналарды көздейді: толыққанды өзін-өзі басқаруды енгізу, адвокатураға адвокаттарға қатысты кәсіпке және тәртіптік іс жүргізуге рұқсат беру, мемлекеттік адвокатураны енгізу мүмкіндігін болдырмау, уәкілетті органмен РАА ішкі нормативтік актілерін келісуді болдырмау.
Адвокаттың тәуелсіздігіне қатысты мынаны атап өткім келеді. Заңнама адвокаттардың тәуелсіздігін және олардың қызметіне құқық қорғау және басқа да мемлекеттік органдардың араласуына жол бермейтіндігіне қарамастан, іс жүзінде адвокаттар көбінесе сыртқы ықпалдан еркін емес.
Адвокаттардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін бірқатар өзгерістер қажет, оның ішінде адвокаттардың мемлекет кепілдік берген заң көмегі шеңберінде көрсетілетін істер бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органдарға тәуелділігін болдырмайтын өзгерістер қажет.
Адвокаттарды тағайындау бойынша таңдау заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі арқылы кездейсоқ әдіспен айқындалуы тиіс екенін анықтау қажет.
Сондай-ақ адвокаттарға қатысты арнаулы жедел-іздестіру іс-шараларын және жасырын тергеу әрекеттерін жүргізудің ерекше тәртібі енгізілсін.
Адвокаттардың құқықтары мен адвокаттық қызмет кепілдіктерін бұзу бойынша шағымдарын қараудың арнайы тәртібін заңнамалық тұрғыдан айқындау маңызды, мұндай шағымдарды қызметкерлердің іс-әрекеттеріне шағым жасалған органның қарау мүмкіндігін қоспағанда.
Адвокатты ол заң көмегін көрсететін адаммен сәйкестендіру практикасын тоқтату қажет.
Осы ережелердің барлығын кешенді жүзеге асырған кезде ғана адвокаттың іс жүргізу мәртебесін арттыруға болады".
