МЫҚТЫ ӘРІ ТӘУЕЛСІЗ АДВОКАТ — КӘСІПКЕРЛЕРДІҢ ҚОРҒАЛУЫНЫҢ КЕПІЛІ
19 мамырда Ақордада Мемлекет басшысының отандық бизнес өкілдерімен кезекті кездесуі өтті, онда Республикалық адвокаттар алқасының төрағасы Айдын Бикебаев сөз сөйледі.
Басқа спикерлер қатарында Премьер-министр Әлихан Смайылов, Бас прокурор Берік Асылов, Жоғарғы Сот Төрағасы Жақып Асанов, «Атамекен» Ұлттық Кәсіпкерлер палатасы төралқасының төрағасы Райымбек Баталов, Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл Рустам Жүрсінов болды.
Мемлекет басшысы құқық қорғау органдарының жұмысын сыни бағалап, мемлекеттік органдарда сыбайлас жемқорлыққа жол берілмейтінін мәлімдеді. Бұл мәселені шешуге бағытталған қадамдар ұсынылды. Бұдан басқа, Президент өз сөзінде бизнес-қоғамдастыққа Жаңа экономикалық саясатты, сондай-ақ Үкіметпен бірлесіп салық саясатының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын әзірлеуді тапсырды.
Өз кезегінде Республикалық адвокаттар алқасының төрағасы адвокатура тарапынан жаңа Қазақстанды құруға қолдау білдіріп, қатысушылардың назарына кәсіпкерлерді қылмыстық қудалаудың өзекті мәселелерін ұсынды, сондай-ақ осы бағыттағы жағдайдың жақсаруына қатысты көзқарасын білдірді.
Қылмыстық процесте қорғаумен тек адвокаттар ғана айналыса алады, сондықтан мықты және тәуелсіз адвокат – кәсіпкерлердің қорғалуының кепілі, деп мәлімдеді Айдын Бикебаев. Сонымен бірге, адвокаттың жеткілікті құқықтық мәртебесі, өкілеттіктері және тиімді кепілдіктері жоқ.
Сонымен қатар, іс жүзінде адвокаттардың өздеріне қатысты сотқа дейінгі тергеу ашылып, үйлерінде тінту жүргізіліп, оларды жауап алуға шақыратын жағдайлар бар. Адвокаттар қажетті мәліметтерді қол жетімділігі шектеулі ақпаратқа жатқызуға байланысты дәлелдемелер жинау мүмкіндігінде шектеулі. Адвокаттар құқық қорғау органдарының ғимараттарындағы өз клиенттеріне еркін қол жеткізу проблемасына тап болады. Республикалық адвокаттар алқасы адвокаттардың құқықтарын қорғау және олардың кепілдіктерін қамтамасыз ету мақсатында адвокатураны дамыту Тұжырымдамасын қабылдады, онда құқық қорғаушылардың негізгі проблемаларының шешімдері қамтылған. Бұл ретте ұсыныстар адвокаттар қызметінің әлемдік стандарттарына негізделген. Адвокаттық қоғамдастықтың басшысы осы Тұжырымдаманы іске асыру үшін заңнамалық шаралар пакетін қабылдау мүмкіндігін қарастыруды ұсынды.
Сот жүйесіне қатысты адвокаттық қоғамдастық басшысы қазақстандық адвокатураны дамыту Тұжырымдамасында сот жүйесін реформалау және судьялардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша ережелер бар екенін хабарлады.
Бұдан әрі, Республикалық адвокаттар алқасының төрағасы қылмыстық іс қозғау үшін негіз болып табылатын қорытындылардың объективтілігі проблемасы бар екенін атап өтті. Тәжірибе көрсеткендей, мұндай қорытындыларды дайындаумен құқық қорғау органдарының қызметкерлері айналысады. Осыған байланысты қорытындыны тиісті білім саласындағы тәуелсіз сарапшылар мен мамандар ғана әзірлеуі тиіс екенін заңнамалық тұрғыдан бекіту қажет.
Сонымен қатар, төраға экономикалық қылмыстар жағдайында қамауға алу түріндегі санкцияны алып тастауды ұсынды. Ұсталған адамдарды тергеу изоляторларында ұстау ережелері мен жағдайлары колониядағыдан бетер болатын кездер кездеседі, сол арада ұсталған адам әлі қылмыскер болып табылмайды. Оның кінәсін әлі дәлелдеу керек. Соған қарамастан басының бостандығына шектеу қойылып, қылмыскерлерге ұқсас жағдайларда ұсталады, яғни алдын-ала жазаланады. Бұл ретте қамауға алу қаупі кәсіпкерге кінәні мойындауға немесе оның тарапынан жеңілдіктерге қол жеткізуге қысым жасаудың тиімді тәсілі болып табылады, деп мәлімдеді Айдын Бикебаев. Адамның орналасқан жерін электронды бақылаудың заманауи құралдары осындай қатаң шараны қолданудан бас тартуға мүмкіндік береді. Әлбетте, қамауға алу жеке тұлғаға қарсы, мемлекеттің конституциялық құрылымы мен қауіпсіздігіне қарсы қылмыс жасады деп күдіктенген адамдарға қатысты болуы мүмкін, бірақ кәсіпкерлер емес, деді спикер.
Сондай-ақ, экономикалық қылмыстары үшін сотталған адамдарды бас бостандығынан айырудан бас тарту, мұндай жазаны қоғамдық немесе түзеу жұмыстарымен айналысу міндетімен бірге орасан зор айыппұл төлеуге ауыстыру ұсынылды.
Төраға қылмыстық істер бойынша адвокаттық практикадан алынған ақпаратпен, атап айтқанда, тергеушінің айыпталушылардың, күдіктілердің және өзге де адамдардың мүлкіне дереу тыйым салу мүмкіндігі болған жағдайлармен бөлісті. Сонымен бірге, тағы да, нәтижесінде қылмыс жасау фактісі дәлелденбеуі мүмкін. Тұтқындаулар жылдар бойы сақталуы мүмкін. Мұндай шаралар жойылғаннан кейін компаниялар ұзақ уақыт бойы қалпына келе алмайды, ал кейбіреулері толығымен жойылды, деді адвокаттар қауымдастығының басшысы.
Заңсыз қылмыстық қудалау үшін жазаның бұлтартпастығын қамтамасыз ету және бизнеске, мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларына келтірілген залалды регресс тәртібімен өтеудің бірыңғай тетігін әзірлеу ұсынылды.
Тергеу кезінде бизнестің қызметін тоқтата тұруға жол бермеу мақсатында мүлікке тыйым салудың орнына ірі мәмілелер, белгілі бір тұлғалармен мәмілелер жасауға тыйым салуды қолдану, Еңбек, салық және өзге де міндеттемелерді орындауға ақша аударымдарын шектемеу ұсынылды.
Сөз соңында Айдын Бикебаев адвокатура «Атамекен» ҰКП-ның қылмыстық процесс саласындағы бизнес проблемалары бойынша шешімдер әзірлеу үшін арнайы жұмыс тобын құру туралы ұсынысын қолдайтынын мәлімдеді.
