ҚР ҚПК-нің 105-бабына сәйкес қорғаушыны қылмыстық іске қатысудан шеттету туралы тергеушінің әрекеттері туралы ШАҒЫМ
Қорғаушыны қылмыстық іске қатысудан шеттету жөніндегі тергеушінің әрекеттеріне адвокаттың прокурорға берген шағымы (стандарт)
Прокурор
______________
(қала, аудан, прокурордың аты-жөні)
__________қорғаушысынан/өкілінен
(жауапкердің аты-жөні)
____________
(алқаның атауы)
адвокат ____________
(аты-жөні)
____________
(мекенжайы, телефоны, эл.поштасы, т.б.)
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 105-бабына сәйкес қорғаушыны қылмыстық іске қатысудан шеттету туралы _________ тергеушінің әрекеттері туралы
ШАҒЫМ
_________ өндірісінде (қылмыстық қудалау органының атауы) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ___-бабында көзделген қылмысты жасады деген күдік бойынша ұсталған азамат ____________ қатысты қылмыстық іс тергелуде. Бұл іс «құпия» («өте құпия», «ерекше маңызды») санатына жатқызылды.
Мен________ (алқаның атауы) адвокатымын.
202___ жылғы «___» _________ мен ____ жылғы №_______ хабарламаны ________ тергеу органына жолдадым және іске қосылу және ________________ клиенттің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау туралы баяндадым.
202___ жылғы «___» ________ мен тергеушіге 202___ жылғы «___» ________ № ___ қызметтік куәлігімді және қорғау (өкілдік) туралы хабарламаны тапсырдым. Заңнама нормаларына сәйкес бұл құжаттар менің іске қатысуым үшін жеткілікті және басқа құжаттарды талап етуге болмайды.
«___» __________ 202__ ж. тергеуші ____ маған мемлекеттік құпияларға қол жеткізу қажеттілігі туралы хабарлап, 202__ жылғы «____» ____________ қаулысымен мұндай рұқсаттың жоқтығын айтып, мені қылмыстық іске қатысудан шеттетті.
Бұл шешім келесі себептер бойынша негізсіз және заң талаптарына қайшы келеді:
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 66-бабының 8-тармағына сәйкес адвокат адвокаттың куәлiгiн және Қазақстан Республикасы «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» заңында көзделген қорғау (өкiлдiк) туралы жазбаша хабарламасын көрсеткен кезде қорғаушы ретiнде iске қатыса бастайды. Адвокаттың белгілі бір істі жүргізуге өкілеттігін растайтын басқа құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Қорғаушыны істі жүргізуден шеттету негіздерінің толық тізбесі Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 94-бабының 1-бөлігінде келтірілген, оған сәйкес қорғаушы, сондай-ақ жәбiрленушiнiң (жекеше айыптаушының), азаматтық талапкердің, азаматтық жауапкердiң өкiлi мына мән-жайлардың кез келгенi болған кезде:
1) егер ол бұрын iске судья, прокурор, тергеушi, анықтаушы, сот отырысының хатшысы, сот приставы, куә, сарапшы, маман, аудармашы немесе куәгер ретiнде қатысса;
2) егер ол осы iстi тергеп-тексеруге немесе соттың қарауына қатысқан немесе қатысып отырған лауазымды адаммен туыстық немесе басқа да жеке тәуелділік қатынастарда болса;
3) егер ол қорғалушымен немесе сенiм бiлдiрушiмен мүдделері қарама-қарсы адамға заң көмегін көрсетiп жүрсе немесе бұрын көмек көрсеткен болса, сол сияқты мұндай адамдармен туыстық немесе өзге де жеке тәуелділік қатынастарда болса;
4) егер ол заңның немесе сот шешiмiнің күшіне орай қорғаушы немесе өкiл болуға құқылы болмаса, қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатыса алмайды».
Осы бапта қарастырылмаған негіздер бойынша мені іске қатысудан шеттетуге жол берілмейді. Тергеушінің мұндай әрекеттері заңсыз деп танылуға тиіс.
Сонымен қатар, жоғарыда аталған баптың бөлігіне сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде қорғаушыны, жәбiрленушiнiң (жекеше айыптаушының), азаматтық талапкердің немесе азаматтық жауапкердiң өкілін қатысудан шеттету туралы мәселенi – прокурор, ал сотта іс жүргізу кезінде істі қарайтын сот шешеді.
Осылайша, мені істен шеттету туралы мәселені тек прокурор ғана шеше алады, сондықтан тергеуші өзінің қызметтік өкілеттіктерін асыра орындады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің 15-бабынан туындайтындай, қылмыстық процесті жүргізуші орган қылмыстық процеске қатысатын азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, оларды жүзеге асыру үшiн жағдай жасауға, қылмыстық процеске қатысушылардың заңды талаптарын қанағаттандыруға уақтылы шаралар қолдануға мiндеттi. Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 26-бабына сәйкес күдіктінің, айыпталушының қорғануға құқығы бар. Бұл құқықты ол Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде белгіленген тәртіппен жеке өзі де, қорғаушының, заңды өкілдің көмегімен де пайдалана алады.
«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңның 33-бабының 3-тармағының 8) тармақшасына сәйкес қорғаушы немесе өкіл ретінде әрекет ететін адвокат, егер бұл анықтау сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізу кезiнде, сотта қорғауды немесе өкiлдiк етуді жүзеге асыру үшiн қажет болса, мемлекеттiк құпияларды құрайтын, сондай-ақ әскери, коммерциялық, қызметтiк және заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын ақпаратпен Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртiппен танысуға құқылы.
Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, ақталғанның және сотталғанның адвокаттардың мемлекеттік құпияларға рұқсаты бар-жоғына қарамастан, олардың арасынан кез келген қорғаушыны таңдауға құқығы бар. Қазақстан Республикасының Конституциясы, адам құқықтары жөніндегі халықаралық құқықтық актілер, заңдар мемлекеттен қылмыстық сот ісін жүргізу саласына тартылған тұлғаларға олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға барабар кепілдіктерді беруді талап етеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 3-тармағынан әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы және қылмыстық сот ісін жүргізудің барлық сатыларында адвокаттың (қорғаушының) көмегін пайдалану құқығы туындайды.
Білікті заң көмегін алу үшін адвокатты еркін таңдау мүмкіндігі «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңда, Қылмыстық-процестік кодексінің нормаларында және халықаралық құқық нормаларында тікелей қарастырылған. Бұл мүмкіндік тікелей осы конституциялық құқықты қамтамасыз етуге бағытталған.
Конституцияның 16-бабының 3-тармағына сәйкес ұсталған, қамауға алынған, қылмыс жасады деп айыпталған әрбiр адам тиiсiнше ұсталған, қамауға алынған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының) көмегін пайдалануға құқылы. Адвокат таңдау мүмкіндігін шектеу таңдау еркіндігін шектейді және бұл конституциялық құқықты жүзеге асыруды қиындатады.
Конституцияның 39-бабының 3-тармағына сәйкес білікті заң көмегін алу құқығы ешбір жағдайда шектелмейді.
Конституцияның 14-бабының 1-тармағына сәйкес заң мен сот алдында барлығы тең. Жоғарыда аталған нормалар прокурорлар мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің ұқсас құқықтарымен салыстырғанда адвокат құқықтарының теңдігінің конституциялық принципін бұзады, оларға қатысты мұндай шектеулер қолданылмайды.
Конституцияның 24-бабының 2-тармағына сәйкес әркiмнiң қауiпсiздiк пен гигиена талаптарына жауап беретiн еңбек жағдайларына, еңбегi үшiн ешбiр кемсiтусiз сыйақы алуға, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғауға құқығы бар. Бұл бұзушылықтар адвокатты қылмыстық процестің басқа қатысушыларымен салыстырғанда олардың жұмысын ұйымдастыру мәселелері бойынша негізсіз кемсітушілікке ұшыратып, қолайсыз еңбек жағдайларын туғызды.
Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 14-бабының 3-тармағының b) тармақшасына сәйкес әрбір адам өзіне тағылған айыпты қарау кезінде өз таңдауы бойынша қорғаушымен сөйлесуге құқылы.
Осы тармақтың d) тармақшасына сәйкес әркiмнiң өзiнiң қатысуымен сотталуға және жеке өзi немесе өз таңдауы бойынша қорғаушы арқылы қорғауға құқығы бар.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Қылмыстың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым-қатынас жөніндегі сегізінші Конгресі (Гавана, Куба, 1990 жылғы 27 тамыз – 7 қыркүйек) қабылдаған адвокаттардың рөлі туралы негізгі қағидаттардың (бұдан әрі - Негізгі қағидаттар) 1-тармағына сәйкес, әркімнің өз құқықтарын қорғауға және қылмыстық процестің барлық сатыларында оны қорғауға көмектесу үшін кез келген адвокатқа жүгінуге құқығы бар.
Негізгі қағидаттардың 5-тармағына сәйкес, үкіметтер құзырлы органдардың әрбір адамға қамауға алу немесе қамауға алу кезінде немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айыпталған кезде өзі таңдаған адвокаттың көмегіне жүгіну құқығы туралы дереу хабарлауын қамтамасыз етеді.
Негізгі қағидаттардың 16-тармағының b) тармақшасы үкіметтердің заңгерлердің ел ішінде және одан тыс жерде өз клиенттерімен еркін саяхаттауын және консультация алуын қамтамасыз ететінін белгілейді.
Негізгі қағидаттардың 22-тармағына сәйкес, үкіметтер адвокаттар мен олардың клиенттері арасындағы кәсіби қарым-қатынастар барысындағы барлық байланыстар мен консультациялардың құпиялылығын мойындайды және қамтамасыз етеді.
Демек, айыпталушының (күдіктінің) мемлекеттік құпияларды білуге мүмкіндігі жоқ деген негізбен өзі таңдаған адвокатты шақырудан бас тартуы азаматтардың білікті заң көмегін алуға конституциялық құқығын және адвокатты өздігінен таңдау құқығын заңсыз шектейді. Бұл конституциялық құқықтар Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 3-бөлігінің талаптарына сәйкес ешбір жағдайда шектелуі мүмкін емес.
Сотталушының қорғаушы таңдауы мемлекеттік құпияларға қол жеткізу мүмкіндігіне тәуелділігі де Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 23-бабында бекітілген сот ісін жүргізуде тараптардың жарыспалы және тең құқықтары қағидасына қайшы келеді.
Қылмыстық-процестік кодексінің 68-бабының 1-бөлігіне сәйкес қорғаушы ретінде адвокатты күдікті, сондай-ақ күдіктінің атынан немесе оның келісімімен өзге де адамдар шақырады.
«Нормативтік құқықтық актілер туралы» Заңның бекітілген иерархиясында «Мемлекеттік құпиялар туралы» Заң Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің деңгейінен төмен орналасқан.
Қылмыстық-процестік кодекстің 68-бабының 8-бөлігіне сәйкес адвокат iске қорғаушы ретiнде адвокат куәлiгiн және қорғау (өкiлдiк) туралы жазбаша хабарламаны көрсеткен кезде енгiзiледi. Адвокаттың белгілі бір істі жүргізуге өкілеттігін растайтын басқа құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Осылайша, Қылмыстық-процестік кодексі қорғаушыны қорғау үшін адвокаттан мемлекеттік құпияларға қол жеткізуді талап етуге тікелей тыйым салады.
«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңның 46-бабының 1 және 7-тармақтарына сәйкес адвокаттың нақты істі жүргізуге өкілеттігі адвокат куәлігімен және қорғау (өкілдік) туралы жазбаша хабарламамен расталады. Осы Заңға сәйкес клиенттің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін басқа құжаттар талап етілмейді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1-тармағына сәйкес адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең жоғары құндылық болып табылады. Адам құқықтары мен бостандықтары заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын айқындайды (Конституцияның 12-бабының 2-тармағы).
Қылмыстық-процестік кодекстің 47-бабының 1-бөлігіне сәйкес, қылмыстық сот iсiн жүргiзу барысында осы Кодексте және басқа да заңнамада көзделген, мемлекеттiк құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын, алынатын мәлiметтердi қорғау жөнiндегi шаралар қолданылады.
Осы баптың 3-бөлігіне сәйкес қылмыстық процеске қатысушыларды мемлекеттiк құпияларды құрайтын мәлiметтерге жіберу тәртiбi заңнамада айқындалады.
Осы баптың 9-бөлігіне сәйкес мемлекеттiк құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәлiметтер бар процестік құжаттардың көшірмелері олармен танысқаннан кейiн iспен бiрге сақталады және сот отырысы кезiнде қылмыстық процеске қатысушыларға табыс етіледі.
«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңының нормаларымен адвокаттың Қылмыстық сот ісін жүргізуде мемлекеттік құпияның сақталуын қамтамасыз ету үшін кәсіптік құпияны сақтау (9, 37-баптар), өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру кезінде адалдық таныту (34-баптың 1) тармақшасы) міндетін қарастыратын.
Іске қатысудан заңсыз бас тарту әділетті қылмыстық сот ісін жүргізудің – күдіктінің (айыпталушының) қорғану құқығын (білікті заң көмегін алу құқығын), сондай-ақ сот өндірісінде тараптардың бәсекеге қабілеттілігі мен теңдігін қамтамасыз етудің конституциялық және халықаралық құқықтық принциптерін бұзады.
Сонымен бірге, Қылмыстық-процестік кодексінің 1-бабында белгіленген қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібі барлық қылмыстық істер және барлық соттар, прокуратура, алдын ала тергеу және анықтау үшін бірыңғай және міндетті болып табылады және осы Кодексте нақты (кез келген басқа заңмен, әсіресе заңға тәуелді актімен емес) айқындалады. Қылмыстық-процестік кодексі мұндай істерге қатысу үшін адвокаттың алдын ала тексеруін және арнайы рұқсатын талап етпейді.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 70-бабының 2-бөлігінің 3-тармағында қорғаушының өз қорғауындағы адамның қатысуымен жүргізілетін барлық процестік әрекеттерге қатысу құқығы көзделген.
Айыпталушының (күдіктінің) өз таңдауы бойынша адвокаттың мемлекеттік құпияларды білуге мүмкіндігі жоқ деген негізбен заң көмегін алудан бас тартуы азаматтың білікті заң көмегін алуға конституциялық құқығын және өз бетінше қорғаушы таңдау құқығын заңсыз шектейді.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде,
өтінемін:
1. __________ тергеушінің __________ адвокатты № ___________ СДТБТ қылмыстық ісіне ____________ қорғаушысы ретінде қатысудан шеттету туралы әрекеттері заңсыз деп танылсын.
2. _____________ тергеушінің 202___ жылғы «___» _________ қаулысы заңсыз деп танылсын және күші жойылсын.
3. Тергеуші _____________ жіберілген бұзушылықты толығымен жою және адвокат ________________-ның қылмыстық іске қорғаушы ретінде қатысуына кедергі жасамау міндеттелсін.
Қолданбалар:
1. Қорғау (өкілдік) туралы хабарлама
2. Адвокат куәлігі көшірмесі
Адвокат _______________
20__ж «__» _________
