Анықтаушының/тергеушінің әрекетіне (адвокаттың ҰҚК-де мемлекеттік құпияларға қол жеткізе алмауына байланысты іске қатысуға жіберуден бас тарту (іске қатысудан шығару) туралы қаулыға) ШАҒЫМ

тергеу судьясына анықтаушының/тергеушінің әрекеттері туралы (адвокаттың ҰҚК-де мемлекеттік құпияларға қол жеткізе алмауына байланысты іске қатысуға жіберуден бас тарту (іске қатысудан шығару) туралы қаулы бойынша) адвокат шағымының үлгісі

_________ қаланың ауданының тергеу судьясына,
(қалалық аудандық соттың мекен-жайы)
__(аты-жөні)__ күдіктіні, айыпталушыны,
сотталушыны немесе
сотталғанды ​​қорғау үшін
№ ____ қылмыстық іс бойынша адвокаттан
  __(мекенжай, үй және ұялы телефон нөмірі)__

анықтаушының/тергеушінің әрекетіне (адвокаттың ҰҚК-де мемлекеттік құпияларға қол жеткізе алмауына байланысты іске қатысуға жіберуден бас тарту (іске қатысудан шығару) туралы қаулыға)
ШАҒЫМ

___________ фактісі (әрекетті саралау туралы қаулыда көрсетілген Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің бабы) бойынша қылмыстық іс материалдары __________ (аты-жөні) тергеуші/анықтаушының іс жүргізуінде.

202__ жылғы «___» ______ тергеуші/анықтаушы ______ (аты-жөні) адвокатты (адвокаттың аты-жөні) тергеу әрекетіне қатысуға жіберуден бас тарту туралы қаулы шығарды/адвокатқа мемлекеттік құпияларға қолжетімділігінің болмауына байланысты қорғауға рұқсат бермеді.

202__ жылғы «___» ______ жылғы осы қаулымен/әрекеттермен (адвокатты қорғауға жібермеу) (тергеушінің/анықтаушының аты-жөні және сотқа дейінгі тергеп-тексеру органының лауазымы) келіспеймін, қаулыны заңсыз және келесі негіздер бойынша күшін жоюға жатады деп есептеймін:

Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің 15-бабынан туындайтындай, қылмыстық процесті жүргізуші орган қылмыстық процеске қатысушы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, оларды жүзеге асыру үшін жағдай жасауға, қылмыстық процеске қатысушылардың заңды  талаптарын  қанағаттандыру үшін уақтылы шаралар қабылдауға міндетті. Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 26-бабына сәйкес күдіктінің, айыпталушының қорғануға құқығы бар. Бұл құқықты ол Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде белгіленген тәртіппен жеке өзі де, қорғаушының, заңды өкілдің көмегімен де пайдалана алады.

«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңның 33-бабының 3-тармағының 8) тармақшасына сәйкес қорғаушы немесе өкіл ретінде әрекет ететін адвокат, егер бұл анықтау, сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде, сотта қорғауды немесе өкілдік етуді жүзеге асыру үшін қажет болса, Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен мемлекеттік құпияларды құрайтын, сондай-ақ әскери, коммерциялық, қызметтік және заңмен қорғалатын өзге де құпиямен танысуға құқылы.

Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, ақталғанның және сотталғанның адвокаттардың мемлекеттік құпияларға рұқсаты бар-жоғына қарамастан, олардың арасынан кез келген қорғаушыны таңдауға құқығы бар. Қазақстан Республикасының Конституциясы, адам құқықтары жөніндегі халықаралық құқықтық актілер, заңдар мемлекеттен қылмыстық сот ісін жүргізу саласына тартылған тұлғаларға олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға барабар кепілдіктерді беруді талап етеді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 3-тармағынан әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы және қылмыстық сот ісін жүргізудің барлық сатыларында адвокаттың (қорғаушының) көмегін пайдалану құқығы туындайды.

Білікті заң көмегін алу үшін адвокатты еркін таңдау мүмкіндігі «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңда, Қылмыстық-процестік кодексінің нормаларында және халықаралық құқық нормаларында тікелей қарастырылған. Бұл мүмкіндік тікелей осы конституциялық құқықты қамтамасыз етуге бағытталған.

Конституцияның 16-бабының 3-тармағына сәйкес ұсталған, қамауға алынған, қылмыс жасады деп айыпталған әрбiр адам тиiсiнше ұсталған, қамауға алынған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының) көмегін пайдалануға құқылы. Адвокат таңдау мүмкіндігін шектеу таңдау еркіндігін шектейді және бұл конституциялық құқықты жүзеге асыруды қиындатады.

Конституцияның 39-бабының 3-тармағына сәйкес білікті заң көмегін алу құқығы ешбір жағдайда шектелмейді.

Конституцияның 14-бабының 1-тармағына сәйкес заң мен сот алдында барлығы тең. Прокурорлар мен құқық қорғау органдары қызметкерлеріне қатысты мұндай шектеулер қолданылмағандықтан, олардың ұқсас құқықтарымен салыстырғанда адвокат құқықтарының жоғарыда аталған нормалар теңдік конституциялық қағидаты бұзады.

Конституцияның 24-бабының 2-тармағына сәйкес әркiмнiң қауiпсiздiк пен гигиена талаптарына жауап беретiн еңбек жағдайларына, ешбiр кемсiтусiз еңбегi үшiн ақы алуға, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғалуына құқығы бар. Бұл бұзушылықтар адвокатты қылмыстық процестің басқа қатысушыларымен салыстырғанда олардың жұмысын ұйымдастыру мәселелері бойынша негізсіз кемсітушілікке ұшыратып, қолайсыз еңбек жағдайларын туғызды.

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 14-бабының 3-тармағының б) тармақшасына сәйкес әрбір адам өзіне тағылған айыпты қарау кезінде өз таңдауы бойынша қорғаушымен сөйлесуге құқылы.

Осы тармақтың d) тармақшасына сәйкес, әркiмнiң өзiнiң қатысуымен сотталуға және жеке өзi немесе өз таңдауы бойынша қорғаушы арқылы қорғауға құқығы бар.

Біріккен Ұлттар Ұйымының Қылмыстың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым-қатынас жөніндегі сегізінші Конгресі (Гавана, Куба, 1990 жылғы 27 тамыз – 7 қыркүйек) қабылдаған адвокаттардың рөлі туралы негізгі қағидаттардың (бұдан әрі - Негізгі қағидаттар) 1-тармағына сәйкес, әркімнің өз құқықтарын қорғауға және қылмыстық процестің барлық сатыларында оны қорғауға көмектесу үшін кез келген адвокатқа жүгінуге құқығы бар.

Негізгі қағидаттардың 5-тармағына сәйкес, үкіметтер құзырлы органдардың әрбір адамға қамауға алу немесе қамауға алу кезінде немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айыпталған кезде өзі таңдаған адвокаттың көмегіне жүгіну құқығы туралы дереу хабарлауын қамтамасыз етеді.

Негізгі қағидаттардың 16-тармағының b) тармақшасы үкіметтердің заңгерлердің ел ішінде және одан тыс жерде өз клиенттерімен еркін саяхаттауын және консультация алуын қамтамасыз ететінін белгілейді.

Негізгі қағидаттардың 22-тармағына сәйкес, үкіметтер адвокаттар мен олардың клиенттері арасындағы кәсіби қарым-қатынастар барысындағы барлық байланыстар мен консультациялардың құпиялылығын мойындайды және қамтамасыз етеді.

Демек, айыпталушының (күдіктінің) мемлекеттік құпияларды білуге ​​мүмкіндігі жоқ деген негізбен өзі таңдаған адвокатты шақырудан бас тартуы, сондай-ақ айыпталушыға (күдіктіге) мұндай рұқсаты бар адвокаттардың белгілі бір шеңберден адвокат таңдау туралы ұсыныс жасау азаматтардың білікті заң көмегін алуға конституциялық құқығын және адвокатты өздігінен таңдау құқығын заңсыз шектейді. Бұл конституциялық құқықтар Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 3-бөлігінің талаптарына сәйкес ешбір жағдайда шектелуі мүмкін емес.

Сотталушының қорғаушы таңдауы мемлекеттік құпияларға қол жеткізу мүмкіндігіне тәуелділігі де Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 23-бабында бекітілген сот ісін жүргізуде тараптардың жарыспалы және тең құқықтары қағидасына қайшы келеді.

Қылмыстық-процестік кодексінің 68-бабының 1-бөлігіне сәйкес қорғаушы ретінде адвокатты күдікті, сондай-ақ күдіктінің атынан немесе оның келісімімен өзге де адамдар шақырады.

«Нормативтік құқықтық актілер туралы» Заңның бекітілген иерархиясында «Мемлекеттік құпиялар туралы» Заң Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің деңгейінен төмен орналасқан.

Қылмыстық-процестік кодекстің 68-бабының 8-бөлігіне сәйкес адвокат iске қорғаушы ретiнде адвокат куәлiгiн және қорғау (өкiлдiк) туралы жазбаша хабарламаны көрсеткен кезде енгiзiледi. Адвокаттың белгілі бір істі жүргізуге өкілеттігін растайтын басқа құжаттарды талап етуге тыйым салынады.

Осылайша, Қылмыстық-процестік кодексі қорғаушыны қорғау үшін адвокаттан мемлекеттік құпияларға қол жеткізуді талап етуге тікелей тыйым салады.

Конституциямен және конституциялық заңдармен қатар Қазақстан Республикасының аумағында қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібін айқындайтын Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде қылмыстық процесс жүзеге асыратын органға кез келген себептермен,  мемлекеттік құпияларға рұқсат алу шарты  сияқты, «адвокаттың қылмыстық процеске қатысуына рұқсат беру» мүмкіндігі мүлде қарастырылмаған.

«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңның 46-бабының 1 және 7-тармақтарына сәйкес адвокаттың нақты істі жүргізуге өкілеттігі адвокат куәлігімен және қорғау (өкілдік) туралы жазбаша хабарламамен расталады. Осы Заңға сәйкес клиенттің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін басқа құжаттар талап етілмейді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1-тармағына сәйкес адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең жоғары құндылық болып табылады. Адам құқықтары мен бостандықтары заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын айқындайды (Конституцияның 12-бабының 2-тармағы).

Қылмыстық-процестік кодекстің 47-бабының 1-бөлігіне сәйкес, қылмыстық сот ісін жүргізу барысында мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын алынған ақпаратты қорғау үшін Қылмыстық-процестік кодексінде және өзге де заңнамада көзделген шаралар қолданылады.

Осы баптың 3-бөлігіне сәйкес қылмыстық процеске қатысушыларды мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерге жіберу тәртібі заңмен айқындалады.

Осы баптың 9-бөлігіне сәйкес мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қамтитын қылмыстық процеске қатысушыларға тапсыруға жататын іс жүргізу құжаттарының көшірмелері олармен танысқаннан кейін істе сақталады және сот отырысының барысында қылмыстық процеске қатысушыларға беріледі.

«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңының нормаларымен адвокаттың Қылмыстық сот ісін жүргізуде мемлекеттік құпияның сақталуын қамтамасыз ету үшін кәсіптік құпияны сақтау (9, 37-баптар), өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру кезінде адалдық таныту (34-баптың 1) тармақшасы) міндетін қарастыратын.

Тергеушінің заңсыз талаптары күдіктінің (айыпталушының) қорғану құқығын (білікті заң көмегін алу құқығын), сондай-ақ бәсекеге қабілеттілікті және қылмыстық сот ісін жүргізудің әділеттілігін қамтамасыз етудің конституциялық және халықаралық-құқықтық принциптерін бұзады.

Сонымен бірге, Қылмыстық-процестік кодексінің 1-бабында белгіленген қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібі барлық қылмыстық істер және барлық соттар, прокуратура, алдын ала тергеу және анықтау үшін бірыңғай және міндетті болып табылады және осы Кодексте нақты (кез келген басқа заңмен, әсіресе заңға тәуелді актімен емес)  айқындалады.  Қылмыстық-процестік кодексі мұндай істерге қатысу үшін адвокаттың алдын ала тексеруін және арнайы рұқсатын талап етпейді.

Осыған байланысты, тергеуші адвокаттың тиісті қылмыстық іске қатысу мерзіміне тиісті шектеулер белгілей отырып, барлық құпиялық дәрежедегі мемлекеттік құпияларды қорғауға рұқсат беруге тиіс болды. Мұндай рұқсатты тоқтату «Мемлекеттік құпиялар туралы» Заңның 31-бабында көзделген негіздер бойынша ғана мүмкін. Ал біздің жағдайда бұл негіздер жоқ.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 70-бабының 2-бөлігінің 3-тармағында қорғаушының өз қорғауындағы адамның қатысуымен жүргізілетін барлық процестік әрекеттерге қатысу құқығы көзделген. Қорғаушыдан бас тарту туралы бастама тікелей қорғау құқығы бар куәнің өзінен, күдіктіден, айыпталушыдан, сотталушыдан, сотталғаннан ғана туындауы мүмкін. Тергеушінің/анықтаушының қаулысы (әрекеті) Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 69-бабының 1-бөлігіне қайшы келеді.

Айыпталушының (күдіктінің) өз таңдауы бойынша адвокаттың мемлекеттік құпияларды білуге ​​мүмкіндігі жоқ деген негізбен заң көмегін алудан бас тартуы азаматтың білікті заң көмегін алуға конституциялық құқығын және өз бетінше қорғаушы таңдау құқығын заңсыз шектейді.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде,

өтінемін:

1. Адвокаттың мемлекеттiк құпияларға қол жеткiзбеуiне байланысты iске қатысуға жiберуден бас тарту (iске қатысудан шеттету) туралы тергеушi/анықтаушының _________________ (аты-жөні) қаулы/әрекеттері заңсыз деп танылсын және күші жойылсын.

2. Тергеушiге/анықтаушыға жасалған бұзушылықты толығымен жою мiндетi жүктелсiн.

Қолданбалар:
1. Шағымданған шешімнің көшірмесі/адвокаттың жібермеу туралы шағымының көшірмесі.
2. Адвокаттың мемлекеттiк құпияларға қол жеткiзбеуiне байланысты тергеушiнiң/анықтаушының iске қатысуға жiберуден қалай бас тартқанын (iске қатысудан шығарылғанын) көрген куәлардың айғақтары.
3. Адвокат куәлігінің көшірмесі.
4. Қорғау (өкілдік) туралы хабарлама.

Адвокат __________

"__" _________ 202__ ж.