Бұрыңғы РАА төрағасының естеліктері

Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Заңның қабылдануына алты жыл өтті. Бүгін мен сіздермен сол күрделі кезең туралы естеліктерімді бөліскім келеді және Республикалық адвокаттар алқасының біздің қауымдастығымыздың мүдделерін қорғаудағы маңызды жетістіктері туралы айтқым келеді.

Заң жобасы бойынша жұмыс өте күрделі жағдайда өтті. Біз уәкілетті органның бұрын-соңды болмаған қысымына тап болдық, өкінішке орай, ол сындарлы диалог орнына қарсы тұру жолын таңдады.

Уәкілетті орган адвокаттық қауымдастықтың белсенді бөлігін қорқыту үшін құралдардың бүкіл арсеналын пайдаланды. Біздің ең принципті және батыл әріптестерімізді лицензиясынан айыру туралы ондаған талап-арыздар қозғалды. Қылмыстық істер қозғалды, аумақтық адвокаттар алқаларында салықтық және аудиторлық тексерулер жүргізілді. Мұның бәрі бір ғана мақсатпен жасалды - біздің қарсылығымызды бұзу және адвокатураның тәуелсіздігі үшін күресуден бас тартуға мәжбүр ету.

Алайда біз берілген жоқпыз. Барлық қиындықтарға қарамастан, Республикалық адвокаттар алқасы адвокаттық қауымдастықты біріктіріп, заң жобасы бойынша бірыңғай ұстанымды қалыптастыра алды. Біз заң жобасын кеңінен талқылауды ұйымдастырдық, халықаралық сарапшыларды тарттық, Парламент Мәжілісінің депутаттарымен ондаған кездесулер өткіздік.

Осы күрделі жағдайда біз заң жобасын бағалау үшін халықаралық сарапшыларды тарту туралы стратегиялық шешім қабылдадық. Бұл бізге өз ұстанымымызды нығайтуға және адвокаттық қызметтің халықаралық стандарттарына назар аударуға мүмкіндік берді. Біз мынадай ұйымдардан сараптамалық қорытындылар алдық:

- Халықаралық адвокаттар одағы (қауымдастығы)

- Халықаралық заңгерлер комиссиясы

- Еуропа Кеңесінің сарапшылары

- Халықаралық адвокаттар қауымдастығы (IBA)

- БҰҰ-ның судьялар мен адвокаттардың тәуелсіздігі мәселелері жөніндегі арнайы баяндамашысы

- ЕҚЫҰ Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюросы (ДИАҚБ)

Бұл беделді халықаралық ұйымдар ұсынылған заң жобасын сынға алды және адвокаттық қызметтің халықаралық стандарттарына қайшы келетін негізгі мәселелер бойынша біздің алаңдаушылығымызды қолдады.

Біздің күш-жігеріміз бекер кетпеді. Біз елеулі жеңілдіктерге қол жеткізіп, адвокатураның негізгі мүдделерін қорғай алдық. Міне, біздің ең маңызды жетістіктеріміздің кейбірі:

1. Біз адвокатураның тәуелсіздік қағидатын қорғап қалдық. Уәкілетті органның біздің қызметімізге тікелей бақылау орнату әрекеттеріне қарамастан, біз адвокаттық қауымдастықтың өзін-өзі басқаруын сақтап қалдық.

2. Біз Әділет министрлігі өкілдерінің тәртіптік комиссиялар құрамынан шығарылуына қол жеткіздік. Бұл - адвокаттардың тәртіптік жауапкершілігі мәселелерін адвокаттық қауымдастықтың өзі шешетініне маңызды кепілдік.

3. Біз Республикалық адвокаттар алқасы төрағасын сайлаудың демократиялық рәсімін қорғап қалдық. Бізге тағайындалған басшыны таңуға жасалған әрекеттер жолы кесілді.

4. Біз адвокаттық қызмет кепілдіктерінің тізбесін кеңейтуге қол жеткіздік. Бұл құқық қорғау органдары мен соттармен қарсы тұруда біздің ұстанымдарымызды нығайтты.

5. Ордердің орнына қорғау (өкілдік) туралы жазбаша хабарламаны енгізу адвокаттың іске кірісу рәсімін айтарлықтай жеңілдетті.

Алайда біздің күресімізді толық аяқталды деп айтуға болмайды. Заңның кейбір ережелері әлі де пысықтауды қажет етеді. Біз заң консультанттары палаталары түріндегі "параллель адвокатураның" құрылуына жол бермей қалдық. Адвокатураның ішкі актілерін уәкілетті органмен келісу және басқару органдары мүшелерін қайта сайлауға шектеулер қою мәселелері реттелмей қалды.

Дегенмен, мен мақтанышпен айта аламын, сол күрделі жағдайларда біз адвокаттық қауымдастықтың мүдделерін қорғау үшін барлық мүмкін болғанның бәрін жасадық. Біздің табандылығымыз бен принциптілігіміз адвокатураның тәуелсіздігін сақтап, оның одан әрі дамуы үшін іргетас қалауға мүмкіндік берді.

Бүгін, алты жылдан кейін, біз күресіміздің бекер болмағанын көріп отырмыз. Қазақстанның адвокатурасы еліміздің құқықтық жүйесіндегі өз позицияларын нығайта отырып, дамуын жалғастыруда. Республикалық адвокаттар алқасының қазіргі басшылығы біз сол күрделі жылдары қалаған іргетасқа сүйене отырып, біздің мүдделерімізді қорғау жөніндегі жұмысты жалғастыруда.

Республикалық адвокаттар алқасының қазіргі басшысы Айдын Жолшыұлы Бикебаев адвокатура мүдделерін қорғау бағытын лайықты жалғастырып келе жатқанын қанағаттанумен атап өтемін. Оның басшылығымен Республикалық адвокаттар алқасы алты жыл бұрын біз күрескен қағидаттарға адал бола отырып, өз позицияларын нығайтуды, халықаралық байланыстарды дамытуды және адвокаттардың құқықтарын қорғауды жалғастыруда.

Мен барлық әріптестерімді біз өткен қиындықтарды есте сақтауға және адвокатураның тәуелсіздігін нығайту үшін күресті жалғастыруға шақырамын. Тек бірге, бірлік пен принциптілікті сақтай отырып, біз өзіміздің тәуелсіздігіміз бен кәсіби бостандығымызды шектеуге бағытталған кез келген әрекеттерге қарсы тұра аламыз.

Әнүар Тугел
Қазақстан Республикасы Адвокаттар одағының президенті (03.2005-2012 жд),
Республикалық адвокаттар алқасының төрағасы (2012-11.2018 жж),
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жанындағы Адам құқықтарын қорғау
ғылыми-зерттеу институтының директоры (04.2020 бастап), з.ғ.к.