Республикалық адвокаттар алқасы Ғылыми-консультативтік кеңесінің азаматтық сот ісін жүргізуде заманауи технологияларын тиімді қолдану бойынша ҰСТАНЫМ

Бекітілді

2023 жылдың 14 наурызында

Республикалық адвокаттар алқасы

Ғылыми-консультативтік кеңес

жиналысында

Республикалық адвокаттар алқасы Ғылыми-консультативтік кеңесінің азаматтық сот ісін жүргізуде заманауи технологияларын тиімді қолдану бойынша

ҰСТАНЫМ

1. Мәселенің сипаттамасы.

Республикалық адвокаттар алқасына Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінен Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауалды «Әділетті Қазақстан – бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым» (Мемлекет басшысының 2022 жылғы 26 қарашадағы № 2 Жарлығымен бекітілген) бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының 16-тармағын іске асыру жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу қажеттігі туралы хат келіп түсті.

Іс-шаралар кешені азаматтық сот ісін жүргізуде  заманауи технологияларды тиімді пайдалану бойынша іс-шараларды көздейді.

Қазақстан Республикасында цифрландырудың жоғары деңгейі және электрондық құжат айналымының дамуы азаматтық істер бойынша сот отырыстарының барлығын дерлік онлайн режиміне көшіруге мүмкіндік берді. Бұған коронавирустық пандемия кезінде қашықтан жұмыс істеуге көшу де ықпал етті.

Қазіргі уақытта азаматтық істерге қатысушылардың көпшілігі сот отырыстарына онлайн режимде қатысуды жалғастыруды жөн санайды. Осыған байланысты бұл мүмкіндікті жан-жақты дамытып, жетілдіру керек.

Сонымен қатар тараптардың сот отырысы залында қатысумен істі қарауға тікелей қатысуға сөзсіз құқығы болуы тиіс. Бұл құқықты шектемеу керек.

Қашықтағы сот төрелігі режиміндегі соттардың жұмысы барысында оның жоюды қажет ететін бірқатар кемшіліктері анықталды.

Жалпы, заманауи технологияларды пайдалана отырып, тиімді азаматтық сот төрелігін құру бойынша жұмыс жалғастырылуы тиіс.

2. Сот ісін жүргізуді заманауи технологияларды қолдану арқылы жетілдіру бағыттары  

Республикалық адвокаттар алқасы ақпараттық технологиялар саласындағы сот жүйесін келесі бағыттар бойынша жетілдіру қажет деп санайды:

1) Бірыңғай және қолжетімді қашықтықтан сот төрелігі рәсімін құру

Бұл мақсатқа жету үшін келесі іс-шаралар қажет:

1. 2019 жылғы 15 қазандағы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы соттардың қызметін қамтамасыз ету Департаменті (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының аппараты)  Басшысының № 7 бұйрығымен бекітілген (бұдан әрі – Ереже) сот отырысына қатысуды қамтамасыз ететін техникалық байланыс құралдарын пайдаланудың қолданыстағы Қағидаларын жаңарту, олардың тек азаматтық емес, сот ісін жүргізудің барлық түрлеріне қолданылу аясын кеңейту.
2. Ережеде бейне-конференц-байланыс арқылы сот отырыстарын өткізудің техникалық шарттарын (сот отырыстарын өткізуге қойылатын негізгі техникалық талаптарды, оның ішінде барлық тараптар мен соттың байланысын қамтамасыз ету мүмкіндігін, сот құрамындағы барлық судьяларды көру мүмкіндігін, барлық тараптардың іс материалдарымен және іс бойынша жазбаша дәлелдемелермен бір уақытта танысу мүмкіндігі, сот отырыстарының ашықтығын қамтамасыз ету және т.б. реттеу.
3. Ережеге бейне-конференц-байланыс арқылы өткiзiлетiн сот отырыстарына тараптардың қатысу тәртiбiн (бейнеконференцбайланыс арқылы өткiзiлетiн сот отырыстарына қатысу жөнiнде тараптарға ұсынымдарды сипаттау, оның iшiнде бағдарламалық қамтылым мен жабдықты алдын ала танысу және тестiлеу, түсiнiктемелерді алдын ала беру,  сот отырысына  кедергі келтіретін бөгде шудың және т.б. факторлардың болмауын  қамтамасыз ету, бағдарламалық құралдың немесе жабдықтың жұмысындағы ақауларға байланысты сот отырысын жалғастыру мүмкін болмаған жағдайда іс жүргізу тәртібі, тараптарды хабардар ету және олардың іс барысы және істегі негізгі оқиғалар туралы ақпарат алуы, сот отырысына қатысушылардың сот отырысының хатшысымен сөйлесуі және т.б.) еңгізу.
4. Ережеде бейнеконференцбайланыс арқылы өткізілетін сот отырыстарында дәлелдемелерді ұсыну және зерттеу тәртібін (дәлелдемелерді ұсыну және зерттеу бөлігінде, оның ішінде жазбаша дәлелдемелерді ұсыну, жазбаша дәлелдемелерді зерттеу тәртібі, куәлардан, сарапшылардан, мамандардан жауап алу тәртібі, қатысушыларға сотқа келіп түскен процестік құжаттар мен дәлелдемелердің көшірмелерін жіберу, тараптарды іс материалдарымен таныстыру тәртібі және т.б.) белгілеу.
5. Ережені сақтамаудың салдарын сипаттау, оның ішінде соттар сот төрелігіне қолжетімділікті қамтамасыз ету қағидатын бұзу ретінде түсіндіруге тиіс бұзушылықтарды және осындай жағдайларда шығарылған сот актілерінің күшін жоюға негіз болатын бұзушылықтарды сипаттау.
6. Қашықтықтағы процесте процеске қатысушыларды анықтау және куәлардан жауап алу тәртібін реттеу.
7. Қашықтықтағы процеске дәлелдемелерді қосудың бірыңғай тәртібін енгізу, процеске қатысушылардың жаңа дәлелдемелер туралы хабардар болуын қамтамасыз ету және оларға дәлелдемелердің көшірмелерін автоматты түрде жіберу.
8. Қатысушыларға нақты уақыт режимінде іс материалдарымен танысу, сондай-ақ іс материалдарының көшірмелерін немесе қолдануға ыңғайлы электронды форматта бүкіл істі алу мүмкіндігін қамтамасыз ету.
9. Барлық маңызды процессуалдық әрекеттер мен оқиғалар туралы процеске қатысушыларды автоматты режимде хабардар ету.

2) Сот төрелігін толық цифрландыру және «Сот кабинеті» қызметінің мүмкіндіктерін кеңейту

Қажетті шаралар:

1. «Сот кабинетіндегі» «Менің істерім» бөлімінің функционалдығын кеңейту.
2. Сот iсi дербес ақпарат субъектісі болуға тиіс. Оның өзара байланысты элементтерi: процестік құжаттар, сот актілері, дәлелдемелер мен іс материалдары, хаттамалар, сот отырыстары, істі қарау тарихы, процеске қатысушылар.
3. Процеске қатысушыларға барлық оқиғалар мен істің барысы туралы ескертулер мен хабарламаларды, оның ішінде істің тиісті элементтеріне сілтемелер, алу мүмкіндігін жасау.
4. «Сот кабинеті» арқылы хатшыға және процеске қатысушыларға ақпаратты сұрау, хабарламалар мен құжаттарды жіберу мүмкіндігін қамтамасыз ету.
5. Әрбір сот отырысының нәтижелерін (соттың талаптары мен өкімдері, өтінішхатты қарау нәтижелері, сот сұраған құжаттар, кейінге қалдыру немесе кейінге қалдыру себептері) жазу және көрсету.
6. Соттардың, қылмыстық қудалау органдарының, прокуратураның ақпараттық жүйелерін толық интеграциялауды жүзеге асыру.
7. Міндетті бөлімдері бар (мысалы, «Тараптардың дәлелдерін зерттеу, талдау және бағалау») соттың іс жүргізу құжаттарының (үкімдері, ұйғарымдары, сот шешімдері) типтік нысандарын құруға қайта келу.

3) Соттар мен процеске қатысушылар арасындағы тиімді байланыс

1. Судьялардың әлеуметтік желілердегі әрекеттеріне деген көзқарасты өзгерту. Жарияланымдарды бірінші кезекте ыңғайлы іздеу және жіктеу жүйесі бар ресми интернет-ресурстарда істердің нөмірлерін көрсете отырып, содан кейін ғана әлеуметтік желілерде орналастырыңыз.
2. Сот өкілдері мен пайдаланушылар арасындағы өзара іс-қимылдың бірыңғай регламентін құру.
3. Пайдаланушыларға қажетті ақпаратты алу үшін жадынамалар мен анықтамаларды орналастырыңыз.
4. Бұрын құрылған Бірыңғай коммуникациялар орталығын осы веб-сайттың тиісті бөліміне орналастыру арқылы Жоғарғы Соттың ресми веб-сайтының құрамдас бөлігіне айналдыру.
5. Жоғарғы Соттың ресми сайтын индекстеу және іздеу жүйесі, тақырыптық бөлімдер мен тегтер жүйесі болатын басылымдардың (мақалалар, шолулар, Жоғарғы Соттың Жаршысы) деректер базасы бар бірыңғай әмбебап ақпараттық орталыққа айналдыру.
6. Адвокаттардың қатысуымен барлық деңгейдегі және юрисдикциядағы соттармен бірлескен тұрақты (тоқсан сайын) дөңгелек үстелдер жоспарын әзірлеу.

4) Соттар қызметінің тиімділігін арттыру

1. Бейне хаттаманың сот талқылауының барлық сатыларында, оның ішінде істі сот талқылауына дайындау сатысында сақталуын қамтамасыз ету.
2. Бірінші сатыдағы барлық аудандық соттар қылмыстық және азаматтық болып бөліну.

3. Заңнамаларды жетілдіру бойынша ұсыныстар

Конституцияның 77-бабының 3-тармағының 4) тармақшасына сәйкес әркімнің сотта тыңдалуына құқығы бар.

Осы конституциялық құқықты іске асыру мақсатында Қазақстан адвокатурасын дамытудың 2022-2025 жылдарға арналған «Жаңа Қазақстан – жаңа адвокатура» тұжырымдамасының 6-бөлімі 2-тармағының 2.9-тармағында адвокат сот отырыстарын бейнеконференцбайланыс арқылы өткізумен келіспеген жағдайда ( төтенше жағдай болмаған жағдайда) сот істі сот отырысы залында өткізуді қамтамасыз етуге міндетті.

Осыған орай, АПК-нің 186-бабына оның үшінші бөлігін мынадай редакцияда баяндайтын толықтырулар енгізу қажет:

«3. Тараптардың, іске қатысушы басқа адамдардың түсініктемелерін, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың қорытындыларын, мемлекеттік органдардың және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының пікірлерін тыңдауды сот бейнеконференцбайланыс арқылы жүзеге асыруы мүмкін.

Тараптың өтініші бойынша сот сот отырысының сот отырысы залында осы тараптың қатысуымен өткізілуін қамтамасыз етуге міндетті.

Тараптың өтініші бойынша сот сот отырысы залында куәдан жауап алуды қамтамасыз етуге міндетті».