2023 ЖЫЛҒА САЛЫҚ ЖӘНЕ БАСҚА ТӨЛЕМДЕР БОЙЫНША
2023 ЖЫЛҒА САЛЫҚ ЖӘНЕ БАСҚА ТӨЛЕМДЕР БОЙЫНША
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)» Қазақстан Республикасының 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VI ҚРЗ Кодексі салық салудың негіз құраушы қағидаттарын белгілейді, салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу, өзгерту, олардың күшін жою, есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ салықтық міндеттемені орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Оны жүзеге асыру тәртібіне назар аудару маңызды.
Бұл тәртіп «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексін (Салық кодексі) қолданысқа енгізу туралы» 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 121-VI ҚРЗ Заңымен (бұдан әрі – № 121-VI ҚР Заңы) реттеледі.
№ 121-VI ҚРЗ Заңының 1-бабына сәйкес Салық кодексінің (бұдан әрі – СК) жоғарыда аталған бапта көрсетілген нормаларын қоспағанда, 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.
№ 121-VI ҚРЗ Заңының 33-бабында СК-нің 8 және 9-бөлімдерінің қолданысы 2025 жылғы 1 қаңтарға дейін тоқтатыла тұрады деп белгіленіп, тоқтатыла тұру кезеңінде осы бөлімдер 33-бапта көрсетілген редакцияда қолданыста болатынын белгілейтінін атап өткен жөн.
№ 121-VI ҚРЗ Заңының 33-бабы нормаларының мәні мен мазмұнынан адвокаттың (жеке практикамен айналысатын тұлғаның) жеке табыс салығын есептеу және төлеу 2025 жылғы 1 қаңтарға дейін (яғни, қазіргі уақытта) келесі тәртіппен жүзеге асырылады:
ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫ (бұдан әрі – ЖТС) (Салық кодексінің 8,9 бөлімдері)
Адвокаттың жеке практикамен айналысатын тұлға ретіндегі табысының салық салынатын сомасы Салық кодексінің 365-бабында (Салық кодексінің 357-бабының 3-тармағы) белгіленген тәртіппен айқындалады.
Жеке практикамен айналысатын тұлғаның (адвокаттың) салық салынатын табысы Салық кодексінің 336-бабына (Салық кодексінің 365-бабының 1-тармағы) сәйкес айқындалатын жеке практикамен айналысатын тұлғаның (адвокаттың) табысының сомасында айқындалады.
Адвокаттың кірісі - бұл адвокаттық қызметтен алынған кірістердің барлық түрлері, сондай-ақ қорғау және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуге алынған сомалар (Салық кодексінің 336-бабы).
Жеке практикамен айналысатын тұлғалардың (адвокаттардың) кірістерінен жеке табыс салығының сомасы салық кодексінің 320-бабының 1-тармағында белгіленген ставканы қолдану арқылы ай сайын, жеке практикамен айналысатын тұлғаның (адвокаттың) салық салынатын табысының сомасы әр айдың соңында алатын табыстары бойынша есептеледі.
Бұл ретте есептелген салық сомасы ай сайын табыс бойынша салық есептелген айдан кейінгі айдың 5-інен кешіктірмей төленуге жатады (Салық кодексінің 365-бабы).
Адвокаттың табысына 10 пайыздық ставка бойынша салық салынады (Салық кодексінің 320-бабының 1-тармағы).
Осылайша, ЖТС әр айдың қорытындысы бойынша адвокаттың айына алатын табысының 10%-ына тең (Салық кодексінің 320, 336, 358, 365-баптары).
Анықтама үшін: Салық кодексінің салықтық есепке алу ережелерін реттейтін 192-бабының нормаларынан шығатыны, жалпы ереже бойынша, есептеу әдісін ескере отырып, адвокат өзінің кірісін есепке алуды ол ақшаны немесе олардың баламаларын алған немесе төлеген күннен бастап емес, осы көмекке жүгінген адамға заң көмегін көрсететкен есептейді (мысалы, сотта құқықтар мен мүдделерді қорғау туралы ұйғарымды орындау кезінде; сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысында қорғау тапсырмасын орындау кезінде).
Мысалы:
Адвокат пен клиент арасында заң көмегін көрсету туралы шарт 2022 жылдың 16 сәуірінде жасалған.
Келісімшарт талаптары бойынша адвокат сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысында қылмыстық іс бойынша қорғаушыны қорғауға тапсырма алған. Адвокаттың клиентке көрсеткен заң көмегіне ақы төлеу мөлшері шартта 300 000 теңге мөлшерінде белгіленеді.
Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі тергеу 2023 жылдың 08 қаңтарында аяқталды. Сондықтан адвокаттардың сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысында қылмыстық іс бойынша клиентті қорғау үшін заңгерлік көмек көрсетуі 2023 жылдың 8 қаңтарына сәйкес келеді.
Демек, адвокаттың аталған келісім және қабылданған бұйрық бойынша 300 000 теңге көлеміндегі табысын клиенттің бұл соманы адвокатқа төлеген-төлемегеніне және қай күні төлегеніне қарамастан, ол 2023 жылдың қаңтарында кіріс ретінде есепке алады.
Осы 300 000 теңге көлеміндегі кірістен адвокат 10% мөлшерінде ЖТС есептеуге және оны 2023 жылдың 5 ақпанына дейін төлеуге міндетті (ЖТС = 30 000 теңге, яғни 300 000 теңгенің 10%).
Кіріс алған кезде адвокат кейіннен әлеуметтік салықты есептеу кезінде есепке алынатын әлеуметтік сақтандыру (әлеуметтік аударым) сомасын есептеуге және төлеуге міндетті.
ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУ (ӘЛЕУМЕТТІК АУДАРЫМДАР)
Төлеушілер қорға міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушылар үшін және (немесе) олардың пайдасына төлеуге жататын әлеуметтік аударымдар Қазақстан Республикасы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 286-VІ ҚРЗ «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» бұдан әрі – № 286-VІ ҚР Заңының 7-бабының 3-тармақшасы, 14-бабының 3-тармақшасы әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінің 3,5 пайызы мөлшерінде белгіленеді.
Жеке практикамен айналысатын тұлғалар (адвокаттар) үшін әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісі болып:
өздері үшін – өз пайдасына әлеуметтік аударымдарды есептеу мақсатында олар дербес айқындалады, бірақ «Салық және өзге де бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексіне (№ 286-VІ ҚРЗ Заңының 15-бабының 3-тармағы, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдарды және олар бойынша өсімпұлдарды есептеу және төлеу қағидаларының 4-тармағы («Әлеуметтік сақтандыру жүйесінің және әлеуметтік-еңбек саласындағы мемлекеттік қызметтерді көрсетудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 11 маусымдағы No 224 бұйрығына 1-қосымша, бұдан әрі № 224 Ережеге 1-қосымша) сәйкес салық салу мақсаттары үшін айқындалған табыстан аспайтын табыс сомасы болып табылады.
Бұл ретте бір төлеушіден төленетін әлеуметтік аударымдарды есептеудің ай сайынғы объектісі республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген ең төменгі жалақының 7 еселенген мөлшерінен (7 х 70.000 теңге = 490.000 теңге) (3,5 % = 17.150 теңге) аспауы тиіс.) (№ 286-VІ ҚРЗ Заңының 15-бабының 5-тармағы).
Егер күнтізбелік ай үшін әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болған ең төменгі жалақыдан (70 000 теңге) төмен болса, онда әлеуметтік аударымдарды ең төменгі жалақы (3,5 % = 2.450 теңге) бойынша есептеу және аудару керек, аталған Заңның 15-бабының 3-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда (286-VІ ҚР Заңының 39-бабының 4-тармағының 3) тармақшасында көзделген жағдайды қоспағанда.
Әлеуметтік аударымдарды есептеу кезінде тиынмен есептелген сомалар тиын мөлшеріне қарамастан 1 теңгеге дейін дөңгелектенеді (№224 Қағидаларға 1-қосымшаның 6-тармағы).
Мысалдар:
14 114,5 теңге 14 115 теңгеге дейін дөңгелектенеді
12 327,2 теңге 12 328 теңгеге дейін дөңгелектенеді
2525,8 теңге 2526 теңгеге дейін дөңгелектенді
2625,1 теңге 2626 теңгеге дейін дөңгелектенеді
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына (бұдан әрі – Қор) төленетін әлеуметтік аударымдарды төлеуші ай сайын «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының (бұдан әрі – Мемлекеттік корпорация) әлеуметтік аударымдар төленген айды көрсете отырып, есепті айдан кейінгі айдың 25-інен кешіктірмей банктік шоты арқылы төлемдерді жүзеге асырады, егер № 286-VІ ҚРЗ Заңының 16-бабында (№ 286-VІ Заңының 16-бабының 1-тармағында) өзгеше көзделмесе.
№ 224 Ережеге 1-қосымшасының 13-тармағына сәйкес Мемлекеттік корпорация міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушы төлеушіге әлеуметтік аударымдарды және (немесе) әлеуметтік аударымдарды уақтылы және (немесе) толық төлемегені үшін өсімпұлдарды қайтарады: 1 ) егер ЖСН жоқ және (немесе) деректемелерінде қателер жіберілген кезде; 2) «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабының 1-тармағында көрсетілген жасқа толған адам болып табылатындарға; 3) бір төлеушіден тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген ең төменгі жалақының жеті еселенген мөлшерінен асатын әлеуметтік аударымдары төленген болса.
№ 224 Қағидаларға 1-қосымшаның 2-тармағының 6) тармақшасына сәйкес төлеуші болып табылмайтын жеке тұлғалар төлеген әлеуметтік аударымдар және (немесе) әлеуметтік аударымдарды уақтылы және (немесе) толық төлемегені үшін өсімпұлдар да қайтарылуға жатады.
Әлеуметтік салықты есептеу және төлеу тәртібі Салық кодексінің 12-бөлімімен реттеледі.
ӘЛЕУМЕТТІК САЛЫҚ (Салық кодексінің 12-бөлімі)
Жеке практикамен айналысатын тұлғалар (адвокаттар) үшін салық салу объектісі төлеушілердің өздерін қоса алғанда, қызметкерлердің саны болып табылады, б.а. адвокаттар (Салық кодексінің 484-бабының 1-тармағы).
Адвокаттар үшін әлеуметтік салықты есептеу тәртібі Салық кодексінің 486-бабының 2-тармағында белгіленген.
Адвокаттар әлеуметтік салықты республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және төленген күні қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 2 еселенген мөлшерінде (3.450х2=6.900 теңге) және әрбір қызметкер үшін айлық есептік көрсеткіштің 1 еселенген мөлшерінде есептейді. (Салық кодексінің 485-бабының 2-тармағы).
Бюджетке төленуге жататын әлеуметтiк салық сомасы есептелген әлеуметтiк салық пен «Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңына (ҚР Салық кодексі Заңының 486-бабының 3-тармағы) сәйкес есептелген әлеуметтiк аударымдар сомасының айырмасы ретiнде айқындалады.
Яғни, 2 АЕК әлеуметтік аударымдар сомасын шегергенде.
Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына есептелген әлеуметтiк аударымдар сомасы есептелген әлеуметтiк салық сомасынан асып кеткен немесе олардың сомалары тең болған жағдайда бюджетке төленуге жататын әлеуметтiк салықтың сомасы нөлге тең деп есептеледi (ҚР Салық кодексі 486-бабының 3-тармағы).
Адвокат есепті салық кезеңінде табыс алмаған жағдайда әлеуметтік салықты есептемейді және төлемейді (Салық кодексінің 485-бабы 2-бөлігінің 3) тармақшасы).
Әлеуметтік салықты есептеу үшін салық кезеңі күнтізбелік ай болып табылады (Салық кодексінің 488-бабының 1-тармағы).
Әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушінің орналасқан жері бойынша салық кезеңінен кейінгі айдың 25-інен кешіктірілмей жүргізіледі (Салық кодексінің 487-бабының 1-тармағы).
Салықтар мен әлеуметтік аударымдардан басқа заңгер келесі міндетті төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті.
МІНДЕТТІ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖАРЫНАЛАРЫ (бұдан әрі – МЗЖ)
Жеке практикамен айналысатын адамдар (адвокаттар) үшін өз пайдасына бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына төленуге жататын міндетті зейнетақы жарналары алынған табыстың 10 пайызы мөлшерінде, бірақ ең төменгі жалақының 10 пайызынан кем емес (70.000 теңгенің 10 пайызы 7.000 теңгені құрайды) мөлшерінде белгіленеді және республикалық бюджет туралы заңмен тиісті қаржы жылына белгіленген 50 еселенген ең төменгі жалақы мөлшерінің 10 пайызынан аспауы тиіс (3.500.000 теңгенің 10 пайызы 350.000 теңгені құрайды).
Алынған кіріс жеке практикамен айналысатын тұлғаның (адвокаттың) өз пайдасына бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы МЗЖ есептеуі үшін дербес анықтайтын кірісі болып табылады.
Жеке практикамен айналысатын қызметкерлер (адвокаттар) табыстары болмаған жағдайда, олардың пайдасына бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына Қазақстан Республикасының заңнамасымен республикалық бюджет туралы заң (бұдан әрі – № 105-V Заң) «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 105-V Заңының 25-бабының 4-тармағы) белгіленген ең төменгі жалақының 10 пайызы мөлшерінде МЗЖ төлеуге құқылы (бірақ міндетті емес).
Міндетті зейнетақы жарналарын, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын және олар бойынша өсімпұлдарды есептеу, ұстау (есептеу) және аудару қағидаларының және мерзімдерінің (2013 жылғы 18 қазандағы № 1116 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген, бұдан әрі – № 1116 Қағидаларымен) 5-тармағының 4) тармақшасы жеке практикамен айналысатын тұлғалардың (адвокаттардың) міндетті зейнетақы жарналарын есептеу мақсатында алатын табысы олар № 105-V Заңының 25-бабының 4-тармағында белгіленген шегінде дербес айқындайтын, бірақ Салық кодексіне сәйкес салық салу мақсатында айқындалатын табыстан аспайтын шектегі сома болып табылатынын белгілейді.
Ұсталған (есептелген) МЗЖ-ны адвокаттар олардың пайдасына есепті айдан кейінгі айдың 25-інен кешіктірмей Мемлекеттік корпорацияға береді (№ 105-V Заңының 24-бабының 7-тармағының 2-тармақшасы, № 1116Қағидалардың 9-тармағы).
ӘЛЕУМЕТТІК ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАНДЫРУ ҚОРЫНА ЖАРЫНАЛАР
Адвокат жеке практикамен айналысатын тұлға ретінде әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына (бұдан әрі – қор) жарна төлеуші болып табылады (16.11.2015 ж. № 405-V ҚРЗ Қазақстан Республикасы Заңының 14-бабының 2-тармағының 4-тармақшасы; Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 478 бұйрығымен бекітілген Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру бойынша аударымдарды және (немесе) жарналарды есептеу (ұстап қалу) және аудару қағидалары мен мерзімдерінің 4-тармағының 4) тармақшасы (бұдан әрі – МӘМС ережесі).
Қорға жарна төлеуден босатылған тұлғалар ҚР № 405-V Заңының 28-бабының 7-тармағында көрсетілген.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес жеке практикамен айналысатын тұлғалардың салық декларацияларын тапсыруды тоқтата тұрғандарды қоспағанда, жеке практикамен айналысатын тұлғалардың (адвокаттардың) жарналарын есептеу объектісі республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген ең төменгі жалақының 1,4 еселенген мөлшері (70.000 теңге) болып табылады (70.000 х 1,4 = 98.000 теңге) (№ 405-V ҚР Заңының 28-бабының 5-тармағы).
Жеке практикамен айналысатын адамдардың (адвокаттардың) жарналары 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап жарналарды есептеу объектісінің 5 пайызы (98.000 х 5 % = 4.900 теңге) мөлшерінде белгіленді (№ 405- Заңының 28-бабының 3-тармағы).
Есептелген жарналар банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арқылы жеке практикамен айналысатын тұлғалардың өз пайдасына қордың шотына кейіннен Мемлекеттік корпорация аударуы үшін – ай сайын есепті күннен кейінгі айдың 25-інен кешіктірмей аударады ( № 405-V ҚР Заңының 30-бабының 6-тармағының 2) тармақшасы).
Жеке практикамен айналысатын тұлғалардың (адвокаттардың), дара кәсіпкерлердің, дербес төлеушілердің жарналарын есептеу мен аударуды өз бетінше немесе олардың пайдасына үшінші тұлға жүзеге асырады (№ 405-V ҚР Заңының 14-бабының 4-1-тармағы).
Жарналарды есептеу және аудару тиындарды дөңгелектеуді ескере отырып теңгемен мынадай тәртіппен жүргізіледі: 50 тиынға дейінгі сома 0 теңгеге дейін дөңгелектенеді; 50 тиыннан бастап сома 1 теңгеге дейін дөңгелектенеді (МӘМС Ережесінің 39-тармағы).
ДЕКЛАРАЦИЯЛАРДЫ ТАПСЫРУ
Жеке табыс салығы бойынша (240.00 нысаны).
ЖТС декларациясы орналасқан жері бойынша салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етіледі (Қазақстан Республикасы Салық кодексінің 363, 364-баптары). Бұл жыл сайынғы декларация, яғни әр жылдың қорытындысы бойынша.
Әлеуметтік салық бойынша (200.00 нысаны)
Жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларацияны төлеушілер орналасқан жері бойынша салық органдарына тоқсан сайын есепті кезеңнен кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей табыс етеді (Салық кодексінің 489-бабының 1-тармағы).
Әлеуметтік аударымдар бойынша (200.00 нысаны)
Төлеуші тоқсан сайын Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мерзімде (есептік кезеңнен кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей) мемлекеттік кірістер органдарына жеке табыс салығы және міндетті әлеуметтік сақтандыруға қатысушылар үшін есептелген әлеуметтік аударымдар туралы мәліметтерді көрсететін әлеуметтік салығы бойынша декларацияны тапсырады, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгіленбесе (Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 286-VІ ҚРЗ «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Заңының 13-бабы 2-тармағының 3-тармақшасы; Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 12 ақпандағы «Салық есептілігінің нысандарын және оларды жасау қағидаларын бекіту туралы» № 166 бұйрығы).
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша (200.00 нысаны)
Агенттер тоқсан сайын Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгiленген мерзiмде жеке табыс салығы және әлеуметтiк салық бойынша (есептi кезеңнен кейiнгi екiншi айдың 15-iнен кешiктiрiлмей) міндетті зейнетақы жарналарының ұсталған (есептелген) салық сомалары туралы мәлiметтер көрсететiн декларацияны тапсырады, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгіленбесе.
Декларацияның нысанын және оны жасау тәртібін уәкілетті орган белгілейді («Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 29-бабы).
Міндетті медициналық сақтандыру қорына аударымдар бойынша (200.00 нысаны)
Төлеуші, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мерзімдерде жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларацияны тапсырады, онда есептелген аударымдар және (немесе) жарналар туралы мәліметтер көрсетіледі.
Декларацияның нысаны және оны жасау тәртібі Қазақстан Республикасының салық заңнамасында («Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 32-бабы) белгіленеді.
АҚПАРАТ ҮШІН:
2023 жылғы 1 қаңтардағы «2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2022 жылғы 1 желтоқсандағы № 163-VII ҚР Заңының 8-бабына сәйкес:
- ең төменгі жалақы 70.000 теңге;
- жәрдемақыларды және өзге де әлеуметтік төлемдерді есептеу, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өсімпұлдарды, салықтарды және өзге де төлемдерді қолдану үшін айлық есептік көрсеткіш – 3.450 теңге.
ҚОСЫМША АҚПАРАТ:
ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ (бұдан әрі – ҚҚС)
Адвокат жеке практикамен айналысатын тұлға ретінде Қазақстан Республикасы Салық кодексінің 10-бөлімінде белгіленген жағдайларда ҚҚС төлеуші болып табылады (Салық кодексінің 367-бабы).
БАСҚА САЛЫҚТАР
Адвокат жеке практикамен айналысатын тұлға ретінде Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген жағдайларда салықтарды және басқа да салықтарды есептеуге, төлеуге міндетті.
Құрметпен
Астана қаласы адвокаттар алқасының адвокаты
Ақатова С.Б.
